nieuwsbriefartikelen een doelstelling van RoSA!
NABESCHOUWINGEN 2015
door tjeerd de boer
Ten behoeve van een aantal beleidsdoelstellingen van RoSA! zoals het voorkomen en bestrijden
van armoede, is het nodig om kernontwikkelingen te volgen in economie en maatschappij van
kapitalistische landen en op globaal niveau (beleidsplan 2016-2019 p.2). De reeks van
economische artikelen vanaf Nieuwsbrief 75 is een invulling van genoemde 'algemene
doelstelling'. Persoonlijk vind ik het artikel over individualisering het belangrijkste
(nr. 79) omdat het de kern vormt van de turbokapitalistische cultuur en verschrikkelijke
gevolgen kan hebben voor vooral arme, werkloze of zieke mensen, zij die worden gerekend tot
de niet verdieners.
Het volgen en bestuderen van economische en maatschappelijke ontwikkelingen is niet beperkt
tot de Nieuwsbriefartikelen maar een taak die alle leden van de initiatiefgroep op zich
nemen, van basisinkomens tot en met robotisering, van Rutger Bregman tot en met Shafir en
Mullainthan. Laatstgenoemde schrijvers van het boek 'Schaarste' was voor mij vreemd genoeg
bron voor mijn eerste artikel. Reden om erover te schrijven was dat het boek bekend werd bij
een breed publiek zoals in het RoSA!-netwerk en de vakbeweging. Shafir en Mullainthan werden
vooral bekend door hun bevinding dat armoede kan leiden tot een IQ-verlaging van 14 punten.
Individualisering, vervolg
Voor mij waren echter hun andere bevindingen essentieel. Voor de ontwikkeling van mijn
proefschrift waar ik al 10 jaar mee bezig ben, had ik contact gehad met een aantal
professoren van de Erasmus Universiteit voor tips of correcties. Zo kreeg ik van Prof Franses
een e-mail reactie dat de neoklassieke leer in de economie (de rationele keuzetheorie van
individuen) allang een gepasseerd station was. Er werd hard gewerkt aan nieuwe economische
gedragstheorieën. Het werk van Shafir en Mullainthan is een voorbeeld van een economische
gedragstheorie, en het verbaasde mij dan ook dat een groot publiek bekend werd met hun werk.
Zelf vond ik hun bevindingen dat armen veel beter met hun geld omgaan dan rijken, ja ze moeten
wel maar doen het dan ook!
Zo de neoklassieke leer achterhaald is voor de economische wetenschap zo niet echter nog
steeds in de rechtse politiek en cultuur, we blijven gedicteerd door neoliberalisme en
markt-sisme. Ik schreef in nr. 79 dat bij individualisering (IND) het individu altijd en voor
alles verantwoordelijk of schuldig is te stellen, en dat – bijgevolg - IND ook een politieke
keuze betreft waarbij maatschappelijke of collectieve problemen worden 'vertaald' tot
problemen van individuen, zoals armoede, werkloosheid en verzieking door stress. December
2013 schreef dominee Couvée zijn artikel in de NRC over de wegkijkstaat. Zelf kende ik het
begrip 10 jaar daarvoor als 'state of denials' door mijn studie over het functioneren van de
Amerikaanse economie, en leerde tot mijn verbazing van 'fact free politics'. Ja dat klinkt
abstract maar we hebben er allemaal mee te maken en velen herkennen het ook als de scheiding
tussen politiek en burgers, bestuurders die in een parallel universum leven. Bestuurders die
zich geen voorstelling kunnen maken hoe mensen in werkelijkheid leven en hun omstandigheden.
En eerder dus problemen wegkijken dan onderkennen en aanpakken.
Gevolgen van een wegkijkstaat
Uit de neoklassieke- neoliberale economische visie werd onder meer de Financiële
Prikkeltheorie afgeleid, vergist u zich niet want het blijft een harde praktijk bij Werk en
Inkomen. Tot voor kort moesten werkloosheidsuitkeringen armoede voorkomen n.a.v. verlies van
eigen inkomen uit loondienst of onderneming. Nu moeten uitkeringen gelijk zijn aan armoede
zodat werklozen alles op alles zetten om nieuw betaald werk te vinden. Maar er blijven te
weinig banen… het landelijke werkloosheid bleef sinds 2008 ruim 600.000. Nou is het WW-cijfer
of volume een stroomgrootheid voor economen, d.w.z. jaarlijks stromen een paar honderd
duizend werklozen uit naar betaald werk maar verliezen evenzoveel mensen hun baan. De
massawerkloosheid blijft dus…
De Individualisering ook want werklozen blijven verantwoordelijk voor hun situatie gesteld
door de politiek die echter met het minimaliseren van uitkeringen, de verspilling van
miljarden aan de re-integratie – industrie en het haast taakstraffen van werklozen eerder
de werklozen bestrijdt dan de werkloosheid. De verdieners immers moeten werken voor al die
uitkeringen, wordt er gezegd…
In december 2013 publiceerde Paul Verhaeghe ook een artikel in de NRC dat voor mij een groot
maar schokkend inzicht gaf over de malaise en machteloosheid tegenover grote maatschappelijke
problemen zoals werkloosheid, verzieking door stress, ongezonde leefstijlen, files en nog veel
meer.
Steeds werden door de politieke IND-cultuur individuen verantwoordelijk of schuldig gesteld
voor hun problemen en situaties en kan je de wegkijkstaat definiëren als synoniem aan
individualisering met als gevolg het wegkijken van collectieve problemen. Neem weer de
werkloosheid. Als je van de 600.000 geregistreerde werkzoekenden het vacature- overschot zeg
ruim 100.000 de laatste jaren aftrekt dan blijven er gemiddeld 500.000 werkzoekenden over. Het
werkelijk aantal werkwillenden is veel hoger maar kan leven van het inkomen van een partner of
anderszins.
Wegkijk- en waanpolitiek
Iemand vond van mij dat ik een ingenieursmentaliteit had. Ik vatte dat op als een compliment,
wetend dat ingenieurs problemen niet kunnen en mogen wegkijken, de gevolgen laten zich raden!
In de politiek is wegkijken echter geen enkel probleem en de gevolgen daarvan vind ik zeer
ernstig! En het heeft vrij lang geduurd voordat m'n geest van logisch denken, geschikt voor
economie en wiskunde, het nu volgende algemene probleem door IND kon bevatten: WAANDENKEN.
Er zijn in Nederland dit jaar ruim 600.000 werklozen, met aftrek van vacature- overschot, zijn
er dus 500.000 betaalde banen te kort. Iedereen heeft leren rekenen op de lagere school en dit
niveau is vereist! om te begrijpen dat honderdduizenden Nederlanders in eigen land geen
betaalde baan kunnen krijgen. De manier echter waarmee de politiek zie rechtse College in
Rotterdam, werklozen benadert als te straffen individuen zolang ze niet hun eigen geld
verdienen door een baan, is een bewijs van Wanen i.p.v. Banen, vertaald alsof er 600.000
banen (extra) bestonden zodat je letterlijk een WERK- nemer kunt worden, en zou je genieten
van je uitkering als je met een minimumloon ruim 500 euro meer krijgt netto dan in een
bijstandsuitkering? Was deze Financiële Prikkeltheorie maar reëel voor WERK- nemers, vele
sollicitanten worden echter tot wanhoop gedreven na honderden pogingen richting betaald werk,
maar ja dat ligt aan jezelf, je moet dus beter solliciteren dan je deed. Bij een aantal UWV-en
en Sociale Diensten werd werkloosheid gesteld als iets dat tussen je oren zit, een ‘mindfuck’
noemden zij dat. Dankzij Positief Denken zou je weer werkgelegenheid aantrekken, ziehier een
toppunt van IND, en magisch denken als los je aldus massawerkloosheid op!
Algemene gevolgen van wegkijk en waanpolitiek
Je hoeft geen ingenieur te zijn om -nogal wiedes- in te zien dat als je problemen wegkijkt of
ontkent, dat deze blijven bestaan en vaak verergeren en dat die problemen blijven dwingen naar
onderkenning en oplossingen. Hoe we in deze maatschappij de werklozen meer dan de werkloosheid
bestrijden is maar een topje van een ijsberg. Al 50 jaar wordt de weed bestreden, zonder
succes, stress en depressies, vetzucht moeten worden bestreden omdat het de verdiencapaciteit
van individuen aantast en steeds moeten die problemen worden opgelost door IND-benadering omdat
individuen faalden, niet de maatschappij. N.a.v. het artikel van Verhaeghe noemde ik deze
omkering van zaken de Grote Gotspe of enormiteit: de maatschappij wordt bedreigd door een
steeds groter aantal werkloze en verziekte mensen wegens stress en meer met het verwijt dat de
maatschappij slachtoffer wordt van al die 'losers' en watjes. De maatschappij of (rechtse)
politiek verwijt individuen dus in de problemen te komen die de turbomaatschappij zelf
'produceert'! Je kan dit ook Van Den Gekken noemen of waanzinnig als je ziet hoeveel mensen en
middelen tevergeefs worden ingezet om al die problemen zogenaamd op te lossen, dus niet!
Het armoedebeleid in Rotterdam is inmiddels landelijk bekend als schrijnend en streng. Ook hier
meer bestrijding van de armen (ruim 140.000 mensen, waarvan 39.000 in de bijstand) dan van de
armoede. Het afschaffen van 'extra regelingen' en het snel korten op uitkeringen als een
werkloze niet 'meewerkt' of een domme administratieve fout begaat verergert de armoede voor
velen met als gevolg meer kosten wegens meer schuldsaneringen, betalingsregelingen en medische
kosten als gevolg van zorgen, stress en wanhoop. In gewoon Hollands noemen wij dat het
paard achter de wagen spannen, je kan het ook AVE-RECHTS-beleid noemen…
Concrete oplossingen van problemen bij werk en inkomen
In het voorjaar van 2015 kwam er een maatschappelijke discussie over basisinkomen. Ik reageerde
er lauw op en had geen zin om voor de Nieuwsbrief of lezingen de futurist uit te hangen, zoals
Jeremy Rifkin die in zo'n functie is ingehuurd door de gemeente Rotterdam en den Haag 'voor 'n
bedragje'. Hij was al futurist met zijn publicatie van 'the end of work' (1995) en
haakte in op discussie begin jaren '90 over De Computer die een slachting zou veroorzaken bij
administratieve banen. Juliet Schor die ook midden jaren '90 'the overworked American'
publiceerde, overtuigde mij toen meer. Wegens lage lonen moesten veel laaggeschoolde Amerikanen
meerdere banen nemen om rond te komen. De socioloog Senett ging in op de lange werkdagen van
hoogopgeleiden, nog steeds bekend als 'yuppies' tenzij ook zij 'buiten het arbeidsproces vallen'
en Dumpies werden.
Aangespoord door een aantal enthousiaste aanhangers van basisinkomens en omdat ideeën over
basisinkomens als paddenstoelen uit de grond kwamen, in Nederland en in de wereld, ging ik me er
ook mee bezig houden en schreef in nr. 76 een verkennend artikel. Maar nog was ik geen
voorstander van een algemeen basisinkomen maar van een Plan Elswijk dat ik geniaal vond. Stel
iemand krijgt een uitkering of basisinkomen- mij om het even- maar kan een baan krijgen. Als de
werkgever het bedrag van die uitkering kan aftrekken van de bruto loonsom dan breek je de hele
arbeidsmarkt open en let wel het geld voor die uitkering of basisinkomen was 'de maatschappij'
toch wel kwijt. Bij de Stichting Prohef waar Elswijk de leider van was (nu:
economieopmensenmaat.nl) werd ook een alternatief belastingstelsel ontwikkeld waarbij de bruto
toegevoegde waarde van bedrijven wordt belast, de productieheffing.
Deze 2 plannen motiveerden mij voor lezingen (vakbondscafé 13 april en Dona Daria 14 sept) en
een tweede artikel met een overzicht van basisinkomen plannen (nr. 83). Gaandeweg besefte ik
dat een vorm van basisinkomens noodzakelijk gaat worden wegens de flexibilisering van de
arbeidsmarkt. Nu al heeft meer dan de helft van de jongeren (16 tot 35 jaar) te maken met
flexibele contracten en zijn er bijna 1 miljoen zzp-ers werkzaam, vaak in armoede en
onverzekerd tegen verlies van werk. Maar een volgende 'kernontwikkeling in economie en
maatschappij' maakt het dat we totaal anders moeten denken over werk en geen werk, lonen of
uitkeringen, namelijk wegens robotisering.
Futurisme: I Robot
In 1964 publiceerde de science fiction schrijver Isaac Asimov ‘I, Robot’, vertaald als
'de komst van de robots' in een Brunapocket uitgave. Een legendarisch boek voor
SF-liefhebbers zoals ik en voor exacte wetenschappers. In die jaren '60 had automatisering in
de industriesector en havens al geleid tot massa- ontslagen maar veel mensen vonden weer werk
in de administratieve sector. Computers werden ook gebruikt, echter onzichtbaar voor het
grote publiek en werknemers, als 'mainframes' bij wetenschappelijke instellingen,
telefooncentrales, inlichtingendiensten enz. Het is nu moeilijk voor te stellen dat schrijvers
en administratieve werkers moesten zwoegen op een typemachine en dat die typemachine ooit de
secretaresse op kantoor zou vervangen!
Zoals gezegd begon begin jaren '90 een hype over het eind van werk als gevolg van
automatisering binnen vooral de administratieve sector. Ik liet de 'hype' langs me heengaan en
zag te veel mensen eerder te hard en te lang werken dan te weinig. De robotisering die nu
wordt aangekondigd lijkt me echter een serieus te nemen ontwikkeling i.p.v. een mediahype.
Gisteren (10 december) publiceerde de WRR een rapport over robotisering, de SER en het CPB
volgen binnenkort. Begin 2016 kunnen we politieke discussies verwachten over dit onderwerp en
mogelijk een Nieuwsbrief artikel zodra ik die rapporten heb gelezen, er komen lezingen en
maatschappelijke discussies bijvoorbeeld in de vakbeweging.
Als we echter zoals in dit artikel geduid, volharden in een maatschappelijke kinnesinne van
'wij moeten werken voor jullie uitkeringen', resulterend in het bestrijden van werklozen i.p.v.
de werkloosheid, dan dreigt het risico dat problemen zoals massawerkloosheid, toenemende
armoede, een zeer scheve inkomensverdeling en massale stress ons gaan oplossen zolang wij die
problemen niet COLLECTIEF wensen op te lossen. Degenen die nu nog een betaalde baan hebben,
moeten beseffen dat robotisering ook hun kan maken tot toekomstige 'losers' op de arbeidsmarkt
maar ook dat Robots i.p.v. mensen ook werken voor uitkeringen!! Keynes stelde in 1930
dat door vergroting van efficiency –een doel van de economische wetenschap- ofwel het maximale
produceren met zo min mogelijk mensen en middelen-ook vrije tijd wordt 'geproduceerd', je kan
het ook werkloosheid noemen.
Onlangs stelden Hans Goosen en ik ergens in de wandelgangen vast dat we totaal anders moeten
denken over de verhouding tussen betaald en onbetaald werk, tussen werk en vrije tijd of
werkloosheid, de verdeling van inkomens en de flexibilisering van de arbeidsmarkt, waardoor de
vaste baan niet meer van deze tijd wordt binnenkort. We moeten dus wel futurist worden
omdat als wij doorgaan met de WEGKIJKSTAAT inzake tal van collectieve problemen en we er als
molenpaarden omheen draaien, dat deze maatschappij gegarandeerd eens vastloopt als wij
problemen willen oplossen met de methoden van gisteren. De benadering van werklozen en
armoede door rechtse politiek doet mij sterk denken aan de methoden uit de jaren '30 die toen
eindigden in populisme, pauperisme en andere ellende.
Ik stel dan ook voor om meer Begrip, Barmhartigheid en Bezinning voor de verliezers in deze
maatschappij i.p.v. Bestrijding van die mensen omdat ze zoveel kosten en weinig opleveren.
Ik heb met mijn artikelenreeks vooral advies willen geven en wat bewustmaking over 'de economie'
en kan de lezer verder enkel stoeprandgarantie geven over wat je met deze kennis wilt doen. Voor
dit werk reken ik niet – vrij naar Harry Jekkers- voorbijrijkosten!
