Voorbeschouwingen 2016
door Tjeerd de Boer
Voorrang voor Gezond Verstand
Ik ben redelijk optimistisch over de hoeveelheid Gezond Verstand in onze bevolking
naar aanleiding van duizenden gesprekken die ik als oud-vakbondsman had binnen de
FNV, het Rosa netwerk, met vrienden en bekenden, in de kroeg of anderszins. Typerend
hier is dat een laagopgeleide tegen me zei: ik ben maar een eenvoudig mens in een
eenvoudig beroep, jij bent een gestudeerd mens, maar heb jij dat nou ook weleens? Dat
inzicht over de politiek, de economie en de maatschappij. Leg mij dat eens uit en
corrigeer me maar als ik iets verkeerds zeg. Maar die persoon zag het in orde en wist
dondersveel van neoliberalisme, aandeelhoudersmacht, exorbitante rijkdom naast
toenemende verarming, ook bij werkenden, de globalisering en het voortmodderen in de
politiek, het mislukken van veel beleid, dat zelfs een kind had kunnen voorspellen…
In dit artikel komen 10 onderwerpen aan de orde waarover ik een inschatting zal maken
over wat er in de nabije toekomst te verwachten of te vrezen is over die thema's. Ik
begin met de politiek die toch beslissend blijft voor het leven en welzijn van de
bevolking, voor kansen en bedreigingen, voor innovatie of stilstand.
1. De Politiek
Bij het schrijven van mijn Nieuwsbrief artikelen probeer ik zo duidelijk mogelijk te
zijn om begrijpelijk te zijn voor een zo groot mogelijk en gevarieerd publiek. Het
irriteerde mij als iemand me vroeg om in Jip en Janneke taal te schrijven. Was dat
voor een Academicus als ik beneden mijn stand? Nee, ik ontdekte juist dat zoveel
Gezond Verstand publiek geen kleutertaal nodig heeft, maar zag juist ook in dat De
Politiek de kiezers vaak behandelt als onmondige, domme kinders. Neem het dorp
Oranje in Drenthe of Geldermalsen; veel mensen waren niet geheel tegen vluchtelingen
maar wel tegen de hoeveelheid nieuwkomers. De Politiek echter had die bewoners voor
voldongen feiten geplaatst, je kan dat DoorDruk Politiek noemen. Meer overleg had een
hoop gedoe voorkomen.
De Kiezers zien ook regelmatig in de media wat ik verkleutering van de politiek noem,
de Fyra, een ICT-blunder bij een overheid, een bonnetjes affaire, het
persoonsgebonden budget en nog veel meer. Intussen werd de PVVDA-regering
geconfronteerd met typisch turbokapitalistische schandalen zoals bij
thuiszorginstellingen, woningcorporaties en de monstrueuze ROC-scholen. Het patroon
is steeds hetzelfde: eerst werden deze instellingen 'naar de markt' gebracht,
vervolgens worden megalomane prestigieuze gebouwen gerealiseerd door Dikke Ik
bestuurders, hypernarcisten die zich een halfgod wanen en zich exorbitant verrijkten
tegen jaarsalarissen waar werknemers 100 jaar of meer voor moeten werken, fraude en
corruptie worden ook ontdekt en... de Kiezer c.q. belastingbetaler betaalde. Vaak ook
hier was dit alles het resultaat van DoorDruk Politiek, tegen de adviezen in van
raadgevers en de Gezonde Verstands mening van zovelen in de bevolking.
Tot besluit over De Politiek: in het vorige artikel schreef ik weer over de
wegkijkstaat en dat het nogal logisch is dat problemen voortduren als je ervan
wegkijkt of als je gevolgen bestrijdt i.p.v. oorzaken, zoals het bestrijden van
werklozen i.p.v. de werkloosheid. Over de nabije politieke toekomst kan ik kort zijn,
als veel wegkijkpolitiek voortgaat zal zij zich nodeloos uitputten met veel vergeefs
bestrijden van problemen –op kosten van de belastingbetalers- en zullen veel problemen
voortwoekeren als een crisis of patstelling. De wereld en Nederland kunnen aanzienlijk
verbeterd worden door meer Gezond Verstand en Realiteitszin, nog zonder 'bevlogen'
ideologieën of religiën!
2. Cultuur
Ik bedoel daarmee uiteraard maatschappelijke cultuur of ‘tijdsgeest’ i.p.v. de kunsten.
Ook in Nederland gaat het dan om een turbokapitalistische cultuur waarin
individualisering centraal staat. Je ziet dat met het invoeren van de
participatiemaatschappij, de overheid trekt zich terug, men moet voor zichzelf en
elkaar gaan zorgen. Gevaar echter dat individuen zich geplaatst zien voor eisen en
verantwoordelijkheden die zij niet aankunnen, zoals mantelzorgers als verplegers, de
werkloze die echt graag betaald werk wilt maar het steeds weer niet kan krijgen…
Het grote gevaar bij doorgeschoten IND is echter dat individuen worden veroordeeld
als losers en watjes (wilskrachtlozen) als zij falen met betrekking tot functie-eisen
door de maatschappij. Een tijd geleden begreep ik door mijn studies over het
Amerikaanse turbokapitalisme dat Positief Denken onderdeel werd van IND met meer
nadelen dan voordelen. Dat lijkt vreemd want wat is er nou tegen positief denken? Ik
ga ook liever slachtoffertypen en beroepspessimisten uit de weg! Positief Denken
echter wordt gevaarlijk magisch denken als je stelt dat je daarmee alle geluk,
rijkdom en carrière kan aantrekken – letterlijk- zolang je geen verstorende negatieve
of realistische gedachten hebt over je actuele, wat minder florrisante levenssituatie en
maatschappelijke positie, zoals ziek of werkloos.
Degenen die dan blijven voortleven in moeilijkheden en mislukkingen wordt dan verweten
dat zij niet of niet goed genoeg Positief Dachten. Barbara Ehrenreich stelde echter dat
veel positief denken en een gedwongen optimisme niets meer is dan waandenken en
wegkijken van de realiteit, waardoor iemand juist unieke kansen niet inzag om uit de
problemen te komen. Zij stelde zelfs in haar boek: bright side, how positive thinking
is undermining America… Haar onderzoek sluit aan op het werk van Chris Hedges:
Empire of Illusions ofwel veel Schone Schijn en Sensatie in Amerika. Ook hier
meen ik kan de Genezende Werking door Gezond Verstand veel wanen en illusies wegvagen en
de mensen weer realiteitszin teruggeven die zo nodig blijft om te overleven in
turbokapitalisme.
3. Arbeid en inkomen
Binnenkort werkt de helft van de Nederlandse bevolking als zzp-er of flexwerker in
tijdelijke banen (3 miljoen mensen). Voor veel jongeren is een vaste baan en een pensioen
opbouwen reëel geweest voor hun ouders maar niet voor hunzelf. Lonen worden vaak lager en
uitkeringsgerechtigden moeten zonder loon arbeid verrichten, in beide gevallen wordt het
moeilijk of onmogelijk zelfs om van lage lonen of uitkeringen rond te komen. Verder is
het juist dat een groot aantal verdieners te veel of te hard moeten werken en anderen
verwijten dat zij een tekort aan betaald werk hebben. Herverdeling van werk zou-vanaf het
Akkoord van Wassenaar in 1982 nooit echt gelukken op grote schaal waardoor genoemde
tweedeling is blijven voortbestaan.
Gegeven de flexibilisering van de arbeidsmarkt en de voorspelde robotisering met nog
onvoorziene gevolgen is het nodig dat wij anders gaan nadenken over arbeid en inkomen, de
verdeling daarvan en een totaal ander stelsel van sociale zekerheid waarin vormen van
basisinkomens centraal staan. In plaats van gedwongen onbetaald werk voor
uitkeringsgerechtigden is het nodig om WERK-elijk extra WERK-gelegenheid te scheppen door
de politiek bijvoorbeeld door 'basisbanen' die voorzien in diensten die voor de
maatschappij nodig zijn maar waarvoor 'de markt' te weinig wil betalen, ik bedoel dat die
diensten commercieel niet interessant zijn. Bij RoSA! is nu expertise genoeg om
basisinkomens en basisbanen te verdedigen in tegenstelling tot het zielige aanmodderen in
uitkeringsland.
4. Economie van overvloed
In de NRC van 24 december een artikel van Menno Tamminga over de economie van overvloed.
In hoofdlijnen komt het overeen met wat ik beschreef bij consumentisme (nr. 87) maar in
het NRC-artikel wordt ingegaan op diverse gevolgen van overvloeden zoals lage prijzen.
Daardoor neemt de koopkracht automatisch toe ook voor lage inkomens. Tamminga wees echter
op wat bekend staat als het 'Wal-Mart' effect: lage consumentenprijzen maar ook lage
lonen voor werknemers zodat de koopkrachtverbetering door lage prijzen relatief is voor
velen.
Intussen kan overvloed ook gezien worden als overschotten, vooral bij voedsel, kleding,
audio-apparaten als tv, computers en hulpmiddelen, mobiele telefoons, boeken en nog veel
meer. Deze overschotten kunnen van pas komen bij armoedebestrijding 'in natura' en voor
allen die een krap besteedbaar inkomen hebben als gevolg van hoge (woon)lasten. Overal
verschijnen nieuwe winkels waar overschotten voor spotprijzen worden verhandeld en
tweedehands artikelen, zo nodig hersteld of gereviseerd, aangeboden worden, zoals bij
Isaak en de Schittering en Piekfijn.
5. Olie en gas
Olie wordt met $ 36 per vat bijna te geef aangeboden… Een milieuactivist ben ik nooit
geweest maar na 2008 stelde ik dat de Beste Milieubeweging zijn olieprijzen vanaf euro
150 per vat, in realiteit kostte een vat olie toen meer dan $ 140. Willem van Middelkoop
e.a. schreven over Peak Oil, ofwel dat de piek in de olieproductie voor veel landen
allang bereikt was, in de USA rond 1975, bij de Noordzeeolie 10 jaar later. Omdat nieuwe
olie steeds moeilijker winbaar was – in combinatie met steeds toenemende vraag uit
bijvoorbeeld China- zouden hoge olieprijzen definitief worden. Omdat er meer gas dan
olie in de wereld is, zouden gasprijzen kunnen meevallen. Onlangs bladerde ik wat in het
boek van Middelkoop de permanente oliecrisis (2008) en zag dat hij ook enige
aandacht besteedde aan het fracken van olie en gas uit diepe gesteenten (pagina 91 e.v.).
Hij stelde dat de (energie!) kosten voor fracking even hoog zouden zijn als het winnen
van teerzandolie in Alberta, Canada. Hij vergiste zich als zovelen, de USA werden binnen
7 jaar zelfvoorzienend in olie en gas als waren de tijden van Standard Oil weer
teruggekeerd, tot gruwel van de producenten in het Midden-Oosten…
Olieconcerns en ook overheden hebben thans echter tal van nieuwe investeringen geschrapt
en lijden verlies omdat de productie van olie in veel gebieden nu meer kost dan het
oplevert (In Alberta is voor een vat olie meer dan $ 80 nodig, Saoedi-Arabië wil de
olieproductie niet beperken om de Amerikaanse Fracking Oil te dwarsbomen, maar heeft een
begrotingstekort van 15 % en kan Tsaar Gas- Putin geen extra leuke dingen voor zijn volk
meer financieren. Maar zo de vraag aantrekt uit met name China en India dan kunnen door
de huidige ingekrompen productiecapaciteit de olieprijzen toenemen wederom. Voor het
klimaat zijn de lage olieprijzen een ramp…
6. China
Toen in de jaren '60 in westerse landen een aantal progressieve mensen enthousiast waren
over het rode boekje van Mao, waren de miljoenen talentrijke jongeren in China dat
beslist niet toen ze door Mao gedwongen werden in de landbouw te werken i.p.v. te
studeren. Zijn plattelandsidylle ontaarde in de productie van hongersnoden i.p.v.
voedsel. Pas in de jaren '90 zou door Deng Xiaoping China in een industriële revolutie
terechtkomen waardoor miljoenen Chinezen verlost werden uit armoede en miserabele
leefomstandigheden zoals op het platteland, en werk en woningen vonden in de grote
steden. Waar daar vroeger kolonnes van fietsers te zien waren staan nu de auto's in de
file, waar vroeger velen een Mao pak droegen, dragen zij nu westerse kleding of Chinese
satijn.
Toch laat de industriële revolutie van China een dubbelzinnigheid zien: ja, verlost uit
de armoede en het gezwoeg in de agrarische sector naar meer welvaart en redelijk goed
betaald werk in de steden voor de middenklasse en geschoolde arbeiders, maar ook smog,
stress, verstoppingen in het verkeer en een grote vervuiling van bodems en water. Is er
welvaart dan is het weer niet goed, maar terug naar de plattelandsidylle waarin Mao zich
vergiste? Let wel dat in China tot voor kort 40 % van bnp werd geïnvesteerd en 30 %
geconsumeerd (zie nr. 86). Omdat de economische groei stagneert, is het nu zaak om de
binnenlandse consumptie in China op te voeren maar tot welke prijs?
7. Klimaatsverandering
Wetenschappelijk onderzoeker zijn is tamelijk frustrerend in wegkijkstaten als met name
De Politiek niet luistert naar je adviezen, je bevindingen negeert en je voorspellingen
afdoet als vloeken in de kerk van het Positief Denken. Dit geldt voor
kritisch-realistische economen, sociologen, ingenieurs en klimatologen. Het negeren van
problemen door De politiek leidt echter ook vaak tot situaties van wie niet horen wil,
moet maar voelen: zondvloeden in Engeland en Argentinië, smog in Aziatische steden en
Italië, bosbranden in Spanje en California, het zuiden van de USA wordt gestofzuigerd
door tornado’s en in noordwest Europa, zoals hier zit ik te werken in een zomerbloes
van Chinese satijn! en zijn de stookkosten minimaal. Een greep uit het klimaat nieuws
van 29 december 2015.
Het moge duidelijk zijn zeker na de Parijse milieutop deze maand dat het klimaat ons
dwingt tot verstandige stappen op straffe van grof welzijnsverlies en vele slachtoffers.
Zodra bepaalde gebieden onbewoonbaar worden, zullen mogelijk meer vluchtelingenstromen
op gang komen…
8. Financiële markten
Voor 2008 stond de Dow Jones Index ('Wall Street') op ruim 14.000 punten, als gevolg van
de crisis die volgde daalde de index naar 8.000, maar is thans weer toegenomen tot circa
18.000 punten. Gaan we op weg naar de euforische Dow 36.000 waarover Glassman c.s. in
1999 schreven, een beleggingsutopie waarin velen niet eens meer hoefden te werken en
uitkeringen ook onnodig als je maar mee belegt! In het beloofde artikel over Big Banking
zal ik uitleggen dat vele financiële bubbels terug zijn van weggeweest, zie de euforie
over gestegen huizenprijzen die jonge kopers echter weer opjagen naar extra
hypotheekschulden. Ik voorzie dat een volgende financiële crisis in de lucht hangt en
zal om die redenen het onderzoek bespreken van Reinhart en Rogoff over financiële crises
in de afgelopen drie eeuwen, van de Tulpengekte (Amsterdam 17de eeuw) tot en met 2008.
Ook hier is Positief Denken helaas onmogelijk zonder Realistische Redenen…
9. Globalisering
Voor Big Business, Banken en Beleggers zijn nationale staten achterhaald en hebben ze
lak aan belastingstelsels, arbeidsvoorwaarden en populistische grenzensluiters. In het
artikel over The Power Elite zal ik ingaan op de kosmopolieten van het bedrijfsleven,
topsterren uit kunsten en sport en machtspolitici die volop profiteren van de
globalisering van productie en handel en bekend staan als de Top 1 % van
grootverdieners, omringd door een Top 10 % van adviseurs, goeroes of wetenschappelijke
toptalenten zoals de algoritmekanjers uit de wiskunde in de bankwereld. Soms krijgt
'het klootjesvolk' enkelen van deze elite te zien zoals op het jaarlijkse World Economic
Forum in Davos, levend als in een James Bond film.
10. De stressmaatschappij
Mijn mening over 'de economie' is dat waar we zo (hard) voor werken daar moeten we ook
van kunnen genieten dus beter elke dag een beetje vakantie ofwel vrije tijd dan vrij te
krijgen in de vorm van een 'sabbatical' na jaren van werken zonder onderbreking, of als
je opgebrand of ontslagen wordt! Op grond van de bevindingen van Paul Verhaeghe maak ik
me grote zorgen over de gevolgen van continue stress die mensen niet alleen oplopen
tijdens hun werk maar ook door privébezigheden en levensomstandigheden.
Klimaatomstandigheden zoals hittegolven en smog veroorzaken ook stress, als ook ernstige
storingen in communicatienetwerken en het verkeer.
Het gaat hier om niet alleen om verlies van welzijn of welbevinden maar ook om
toenemende gezondheidskosten als gevolg van stress gerelateerde ziekten (zie nr. 79) die
een belasting vormen op lonen en uitkeringen. 20 % van het Amerikaanse BNP wordt besteed
aan gezondheidskosten, ofwel elke Amerikaan werkt een dag per week voor deze ziektekosten,
gemiddeld…
Een Hippie ben ik nooit geweest ondanks m'n lange haar, en zal ik ook nooit worden. Toch
hoop ik dat de turbokapitalistische maatschappijen eens wat Relaxter worden, om te
beginnen in 2016! En ik hoop met dit artikel een stimulans te zijn voor alle Vrienden van
het Gezond Verstand en Realisme!
